Чыныгу үзенчәлекләре

Кеше һәрвакыт көч, җитезлек, тизлек, чыдамлык кебек физик сыйфатларны үстерергә омтылган. Безнең һәрберебезнең тормышында физик көч, ышанычлы чыныгу таләп итә торган бурычлар күп. «Рус сөйләмендә чыныктыру төшенчәләре тимер белән корычны бер халәттән икенче халәткә әверелдерү һәм организмны ныгытуга һәм аның чыдамлылыгына китерә торган алымнар арасындагы охшашлык нигезендә барлыкка килгән», – дип язган совет гигиенисты һәм педиатры профессор В.В. Гориневский. Чыныктыру – кешенең терморегуляциясенә йогынты ясый торган метеорологик һәм башка факторлар тәэсирендә кеше организмының тотрыклылыгын арттыруга һәм аның җылылык балансына йогынты ясый алуга юнәлдерелгән процедуралар комплексы ул. Физиологик позицияләрдән чыгып, чыныгу-әйләнә-тирә мохитнең теге яки бу факторының күп тапкырлар кабатлана торган йогынтысы нәтиҗәсендә ирешелә торган адаптация процессы ул. Адаптация сенсор системаларының мөһим үзлегеннән гыйбарәт, тышкы дулкынландыргычларга сизгерлекнең тиз кимүе. Мәсәлән, әйләнә-тирә мохит температурасы кискен түбәнәйгән очракта, чыныккан организм шунда ук кан тамырлары тараюы белән җавап кайтарачак, чөнки бу вәзгыять организмның суыну куркынычы булып тора һәм, нәтиҗәдә, җылылык бирүне киметәчәк. Кызмаган кешенең организмы температура үзгәрешенә шулкадәр тиз җавап бирә алмаса, өшү барлыкка киләчәк. Чыныгу иммун системасын күнектерүгә һәм терморегуляция механизмнарының уңышлы эшләвенә ярдәм итә, организмның уңайсыз тышкы тәэсирләргә гомуми һәм специфик тотрыклылыгын арттыра, нерв системасының тонусын, организмның чыдамлыгын, авыруларга каршы торучанлыгын арттыра, кан әйләнешен һәм матдәләр алмашын яхшырта. Чыныгу процессында организмның яшен, үзенчәлекләрен, елның вакытын, табигый шартларны исәпкә алырга, пульс, кан басымы, кәефне контрольдә тотарга кирәк. Чыныгуга Борынгы Русь халкы да хөрмәт белән караган. » Балачактан ук тәнне салкынга һәм төрле начар һава торышына өйрәтү иң бөек яхшылык санала иде", – дип язган рус педиатры Е.А. Покровский. Шунысын да билгеләп үтәргә кирәк, Русьта чыныгу ритуаль формалар ала һәм календарь бәйрәмнәрендә билгеләп үтелә. Җәй көне-Иван Купаланың җәйге кояш торгынлыгы көнендә бәйрәме. Сәламәт булу, үз-үзләрен чистарту, бозылудан һәм им-томнан саклау өчен төнлә учак ясаганнар, аның тирәсендә әйлән-бәйлән уйнаганнар, җырлар җырлаганнар, ә аннары егетләр, кулга-кул тотынышып, учак аша сикергәннәр. Шул ук максат белән елга яки күлдә су коенганнар. Кичә кайбер урыннарда мунча ягалар, җыелган үләнне себеркеләренә кыстырып, сәламәтлекләрен ныгыту өчен чабыналар. Бу бәйрәмдә чистарту, чыныктыру чараларының берсе шулай ук үтеп баручыларга коедан яки үз йортларының тәрәзәсеннән бер чиләк су сибү дә булды. Кайбер дәвалау йолаларында косметик чара буларак кулланылган чык зур роль уйнаган. Кызлар иртүк матур булыр өчен чык белән юындылар, арудан котылыр өчен яланаяк чык өстендә йөрделәр. Кышын-чукындыру, бәкедә коену булган христиан бәйрәме. Чукындыру суы дәвалау дип саналган, аңа тылсымлы сыйфатлар тагылган. Чукындыру кары да тылсымлы көчкә ия булган. Аларның авыруларын – аякларындагы телсезлекне, баш әйләнүне, көзән җыеруны дәвалаганнар. Табигый сәламәтлек кладовое (Кояш, Һава һәм су) һәркем файдалана ала һәм аны чыныктыруда куллану өчен катлаулы җиһазлар таләп итми. Чыныктыру формалары Һава белән чыныктыру (аэротерапия) – һава ванналары, саф һавада йөрү. Бу чыныктыруның иң гади һәм аңлаешлы ысулы, кешенең психоэмоциональ халәтенә уңай йогынты ясый, күтәренкелек һәм сафлык хисе уята. Җылы һава ванналары (һава температурасы 25-30°С), салкынча ванналар (14-20°С), салкын ванналар (14°С тан кимрәк) була. Һава ванналары күләгәдә, махсус мәйданчыкларда (аэрарийларда), Яхшы яшелләндерелгән участокларда, шәһәрнең өй шартларында – балконнарда, уртача салкын һава белән җилле бүлмәләрдә алына. Югары сулыш юлларын чыныктыруның нәтиҗәле формасы булып кыш көне ачык форточкалы бинада йокы санала. Һавада булуны актив хәрәкәтләр белән (кышын – тимераякта, чаңгыда шуу, җәен физик күнегүләр, хәрәкәтчән уеннар) яраштыру максатка ярашлы. Кояш тарафыннан чыныктыру (гелиотерапия) – организмга кояш яктысы һәм җылылык тәэсире. Кояш чыныгуы нерв системасының тотрыклылыгын яхшырта, организмның матдәләр алмашыну процессын тизләтә, ИММУНИТЕТны арттыра, кан әйләнешен яхшырта, мускуллар системасының эшен камилләштерә, тонизацияләү тәэсирен күрсәтә. Мондый чыныктыруга кояш чыныктыру кагыйдәләрен һәм режимнарын үтәп, зур җаваплылык белән карарга, кешенең яшен, сәламәтлеге торышын, климат һәм табигать шартларын исәпкә алып, этаплап башкарырга кирәк. Организмның пешүенә, җылылык сугуына һәм артык җылынуына һич тә юл куярга ярамый. Су белән чыныктыру – ванналар, коену, душ, коену, сөртү, аяк ванналары. Бу чыныктыруның иң нәтиҗәле һәм күптөрле ысулы. Аның нигезендә кеше тәненең югары җылылык бирүчәнлеге ята, чөнки суның җылылык сыйдырышлылыгы һаваның җылылык сыйдырышлылыгыннан шактый зуррак. Шуны истә тотарга кирәк: коенганда бер үк вакытта су гына түгел, һава һәм кояш та тәэсир итә. Температура режимы буенча салкын (су температурасы 20°стан кимрәк), салкын (20-30°С), индифферент (34-36°с), җылылык (37-39°с), кайнар (40°стан артыграк) ванналарны аералар. Чыныгу формасына (һава, кояш, су белән) карамастан, универсаль характерда булган, елның теләсә кайсы вакытында чыныга башларга мөмкинлек бирә торган билгеле бер принципларга таянырга кирәк. Чыныктыру принциплары Акрынлык Чыныктыручы факторның эш итү интенсивлыгын һәм дәвамлылыгын арттыру вакыт белән үсә барырга тиеш. Организм шунда ук артык йөкләнешкә дучар булмаска тиеш. Процедураларның көче акрынлап үсәргә тиеш. Системалылык Чыныктыру процедураларын даими рәвештә сайланган система буенча, озакка сузылган тәнәфесләрсез башкарырга кирәк. Индивидуаль режим һәм интенсивлык Чыныгу кешенең яшен, җенесен, сәламәтлеген исәпкә алып башкарылырга тиеш. Комплекслылык Бер үк вакытта берничә чыныктыргыч факторны уртача йөкләнешләр, рациональ туклану һәм көн режимын үтәү комплексында куллану яхшырак. Үзконтроль Чыныгу процессында даими үзконтроль кирәк. Пәйда булучыга дөрес гамәлләргә Яхшы аппетит, каты йокы, эшкә сәләтлелеген арттыру һәм кәефен яхшырту күрсәтер. Кире факторларның барлыкка килүе: ярсучанлык, аппетитның кимүе, эшкә сәләтнең кимүе – чыныктыру процедураларын башкарганда хаталарны күрсәтәчәк. Һәркем чыныга ала, кечкенәдән башлагыз: күбрәк йөрегез, фатирыгызны ешрак җилләтегез, өегездә яланаяк йөрегез, салкынча суга манчылган сөлге белән сөртегез, салкынча су белән юыныгыз. Аннан соң тагын да җитдирәк процедураларга-салкын су сибүгә, контрастлы җанга күчәргә мөмкин. Чыныктыруның нинди формасын сайлау яхшырак – сайлау һәр конкрет кешедә аның көнкүреш һәм социаль тормыш рәвеше, гадәтләре нигезендә калырга тиеш. Үзегезгә ошаганны сайлагыз!